Month: October 2023

Երբևէ եղե՞լ ես Մատենադարանում կամ Հայաստանի պատմության թանգարանում: Եթե այո, ապա այնտեղ դու տեսել ես հին ձեռագրեր, նկարներ, իրեր: Այդ ամենը մեզ պատմում է մեզանից շատ առաջ ապրած մարդկանց, անցյալում տեղի ունեցած իրադարձությունների, ստեղծված արժեքների մասին: Այդ ամենը մեր պատմությունն է: Պատմությունն անվանում են ժողովրդի հիշողություն: Այդ հիշողության շնորհիվ մենք այսօր գիտենք, թե ինչպես են ապրել մեր նախնիները, ինչով ենք մենք նրանց նման կամ ինչով ենք տարբերվում: Գիտենք նաև, թե ինչ են ստեղծել, արարել կամ, ցավոք, կորուստներ ունեցել մեր նախնիները, ինչպես են պաշտպանել մեր հայրենիքը: Այդ ամենի մասին մեզ պատմում են մեր պատմիչների թողած ձեռագրերը, հին Նկարները, տարբեր զրույցները, առասպելները, ավանդությունները, պահպանված իրերը՝ զարդերը, զենքերը, դրամները, տարբեր շինությունները:

Պատմությունն օգնում է, որպեսզի սխալներ թույլ չտանք այսօր և ճիշտ կառուցենք մեր ապագան: Դրա համար բոլորս պետք է լավ իմանանք մեր պատմությունը և  պահպանենք մեզ ժառանգություն հասած արժեքները: Հայ ժողովրդի համար պատմական մեծ արժեք ունի Պատմահայր Մովսես Խորենացու Հայոց պատմություն գիրքը: Այն ներկայացնում է մեր ազգի պատմությունը՝ անհիշելի ժամանակներից մինչև իր ապրած ժամանակը՝ 5-րդ դարը: Իսկ ի՞նչ է դարը: Երբ մենք խոսում ենք որևէ իրադարձության մասին, որը տեղի է ունեցել ոչ շատ հեռավոր անցյալում, ապա նշում ենք այդ իրադարձության տարեթիվը, օրինակ, մենք ասում ենք. Հայ մեծ գրող Հովհաննես Թումանյանը ծնվել Է 1869 թվականին կամ մարդն առաջին անգամ տիեզերք թռավ 1961 թվականք ապրիլի 12-ին: Մեզանից հարյուրավոր կամ հազարավոր տարիներ առաջ տեղի ունեցած իրադարձությունների համար մենք ավելի հաճախ օգտագործում ենք դար և հազարամյակ բառերը: Մեկ դարը հարյուր տարին է: Հազարամյակը հազար տարին է կամ տասը դարը: Ինչպես աշխարհի շատ երկրներում, այնպես էլ մեր երկրում ընդունված է տարիների հաշվումը սկսել Հիսուս Քրիստոսի ծննդից։  Ըստ այդ հաշվարկի՝ այն բոլոր իրադարձությունները, որոնք կատարվել են նախքան Քրիստոսի ծնունդը, համարում ենք Քրիստոսի ծննդից առաջ տեղի ունեցած: Իսկ այն ամենը, ինչ եղել է դրանից հետո, համարում ենք Քրիստոսի ծննդից հետո տեղի ունեցած: Երբեմն գրքերում դու կարող ես հանդիպել մեր թվարկությունից առաջ (մ.թ.ա կամ մեր թվարկություն (մ.թ.) ձևերը : Օրինակ՝ հայոց արքա Տիգրան Մեծը գահ է բարձրացել Քրիստոսի ծննդից առաջ 95 թվականին, ինչը կրճատ նշվում Է Ք.ա. 95թ.: Իսկ Քրիստոսի ծննդից հետո տեղի ունեցած իրադարձությունների մասին խոսելիս հատուկ նշում չի կատարվում, այլ պարզապես գրվում է տարեթիվը: Օրինակ՝ 405 թվականին Մեսրոպ Մաշտոցը ստեղծեց հայոց այբուբենը:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ է պատմությունը, և ինչո՞ւ է անհրաժեշտ այն լավ իմանալ:
Որ մենք կարողանանք իմանալ, թե ինչպիսին է մեր անցյալը, և մենք կարող ենք նաև սովորել, թե ինչպես հստակեցնել անցած դարը:

2. Ւ՞նչ է դարը:
Դարը մի բան է, որը պահպանում է 100 տարվա իմաստը:

3. Ինչպե՞ս է ընդունված կատարել տարիների հաշվումը:
Հիսուս Քրիստոսից վերջ:

մ․թ

4. Դու ո՞րերորդ դարում ես ծնվել:

21-րդ դարում։

Լրացուցիչ աշխատանք

Որ դարին են պատկանում հետևյալ պատմական թվերը՝

66թ

«Երբեմն մարդիկ չեն սիրում միմյանց, բայց դա կարող է մեծ օգնություն լինել ձեզ համար»:
Ամեն աշուն քամին գալիս ու քշում էր բոլոր տերեւները։ Մի օր մի տերև որոշեց, որ բավական է, նա գնաց և խոսեց չափազանց ուժեղ քամու հետ:
«Ի՞նչ է պատահել իմ եղբայրը»: քամին ասաց
«Դուք անընդհատ խանգարում եք ինձ և իմ ընտանիքին ձեր նյարդայնացնող ձայնով և փչում եք մեր տունը»:
«Դե ինչ կարող եմ անել, որ օգնեմ…»: քամին շփոթված ասաց
«Երբ ես փչվում եմ, մարդիկ ոտնահարում են ինձ և անտեսում ինձ, այնքան հիվանդ եմ, որ կարող եմ մեռնել և թողնել ընտանիքս, խնդրում եմ, օգնիր ինձ Քամի»
Քամին հստակ գիտեր, թե ինչ պետք է աներ այս փոքրիկ տերևին օգնելու համար: Մի քանի օր անց քամին նորից վեր կացավ, չափազանց ուժեղ քամին փչեց շատ տերևներ, բայց նաև մարդկանց: Շատ օրեր անց փոքրիկ տերևը եկավ և ասաց.
«Դե միգուցե դու փչեցիր իմ տունը, բայց դու հաստատ ճիշտ արեցիր քո գործը»:

Կարդա՛ Ստեփան Զորյանի  «Մի գիշեր անտառում» պատմվածքը: Դո՛ւրս գրիր անծանոթ բառերը և բառարանի օգնությամբ բացատրի՛ր:

Մեզար — գոգնոց, սփռոց

բեզարած — հոգնած

Բոխի — կեչազգիների ընտանիքին պատկանող ծառ, ղաժի

Բնազդաբար — բնազդով, բնազդի միջոցով

1.Կազմի՛ր 5 հարց Ստեփան Զորյանի  «Մի գիշեր անտառում» պատմվածքի համար: Գրի՛ր բլոգումդ:

1. Ինչու է պատմվածքը կոչվում Մի գիշեր անտառում։
2. .Ինչպես՞ էր տղան հայտնվել անտառում։
3. Ինչու՞ տղան վախեցած էր։
4. Տղան վախենում էր՞ վայրի կենդանիներից։
5. Ինչ՞ արեց տղան երբ որ վախենում էր։

2. Երբևէ անտառում գիշերե՞լ ես: Եթե այո, ապա պատմի՛ր այդ գիշերվա մասին, իսկ եթե ոչ, ապա պատկերացրո՛ւ, թե գիշերում ես անտառում:  Պատմի՛ր բլոգումդ:

3.Գրի՛ր տրված բառերի հնչյուններն ու տառերը:

Այսպես՝  որովհետև -8 տառ, 10 հնչյուն

ամենևին-7 տառ և 8 հնչյուն

որպեսզի-7 տառ և 7 հնչյուն

եռանդ-5 տառ և 6 հնչյուն

թևեր-4 տառ և 5 հնչյուն

ճանապարհ– 8 տառ և 7 հնչյուն

1․ Գնացքը կայարանից դուրս եկավ ժամը 6․40-ին և տեղ հասավ նույն օրը՝ ժամը 20․15-ին։ Ինչքա՞ն ժամանակ էր գնացքը գտնվում ճանապարհին։ 20 ։ 15 – 6 ։ 40 = 13 ժ 35 ր

2․ Զբոսաշրջիկներն արշավը սկսել են հունիսի 13-ին՝ ժամը 12-ին, և ճանապարհին են գտնվել 8օր 19ժ։ Ամսի քանիսի՞ն են նրանք հասել որոշված վայրը։ 13 + 8 = 21 12 + 19 = 31

3․ Մի ձմերուկի զանգվածը 4կգ 700գ է, մյուսինը՝ երկու անգամ ավելի։ Որքա՞ն է երկու ձմերուկների զանգվածը։ 4կգ 700գ = 4700 գ 4700 x 2 = 9400 9400 + 4700 = 14կգ 100գ

4․ Ինքնաթիռը թռչում է 720կմ/ժ արագությամբ։ Քանի՞ կիլոմետր կանցնի ինքնաթիռը 1 րոպեում և քանի՞ մետր՝ 1 վայրկյանում։ 720 ։ 60 = 12 12կմ = 12 000մ 12.000 : 60 = 2000

5․ Քամու արագությունը 5մ/վ է։ Ինչքա՞ն կլինի նրա արագությունը՝ արտահայտված կիլոմետր-ժամերով։ 300 x 60 = 18000 18000մ = 18կմ

7. 6 հատ երեքի և թվաբանական գործողությունների միջոցով ինչպես ստանալ ամենափոքր քառանիշ թիվը: 333 x 3 + 3 : 3 = 1000

8. Լուծելով թվաբանական ռեբուսը, նշի՛ր Ա, Բ, Գ տառերի փոխարեն թաքնված թվանշանները: ԱԲ+ԲԳ+ԳԱ=ԱԲԳ 19 + 98 + 81 = 198

1. Կատարի՛ր գումարում

2771 + 2381=5152

+ 2 7 7 1

2 3 8 1

5 1 5 2

75342 + 62412=137754

+ 7 5 3 4 2

6 2 4 1 2

1 3 7 7 5 4

2. Կատարի՛ր հանում

4254 – 1325=2929

– 4 2 5 4

1 3 2 5

2 9 2 9

65241 – 6215=59026

– 6 5 2 4 1

6 2 1 5

5 9 0 2 6

3. Կատարի՛ր բազմապատկում

324 x 467= 151308

x 3 2 4

4 6 7

+ 2 2 6 8

1 9 4 4

1 2 9 6

1 5 1 3 0 8

786 x 209=164274

x 7 8 6

2 0 9

+ 7 0 7 4

0 0 0

1 5 7 2

1 6 4 2 7 4

4. Կատարի՛ր բաժանում

1518:22=69

Սյունակաձև

– 1 5 1 8 2 2

1 3 2 6 9

– 1 9 8

1 9 8

0

Ստուգում՝

x 2 2

6 9

+ 1 9 8

1 3 2

1 5 1 8

5.

ա) Ավտոբուսն ունի 36 նստատեղ: Քանի՞ ավտոբուս է պետք 370 մարդ տեղափոխելու համար:

370:36=10

բ) Վաճառողը կշռում էր հաճախորդի գնած ապրանքը: Նա կշեռքի նժարին դրեց 10 հատ 160 գրամանոց կշռաքար, սակայն կշեռքը չհավասարակշռվեց: Ապա նա դրեց ևս մեկ 20 գրամանոց կշռաքար և կշեռքը հավասարակշռվեց:Որքա՞ն էր ապրանքի կշիռը: 10 x 160 = 1600 1600 + 20 = 1620

53. Կետերիփոխարենգրի´րտրվածհոմանիշներիցմեկը (ամենահարմարը)

Մեկ էլ, թթի կարմիր շիրան պռոշներին, ներս ընկավ պուճուր տղան՝ շոգից կարմրած այտերով։ (թշերով, այտերով)
Հյուրը քթի տակ բարի ժպտում (հռհռում, քմծիծաղում, ծիծաղում, ժպտում) էր երեխայի շատախոսության վրա:
Առաջ բերեցին նրա վեհազգի (ազնվատոհմ, վեհազգի, զտարյուն) նժույգը:
Լքված նավը կամաց-կամաց ստուզվում (սուզվում, իջնում, խորտակվում, ընկղմվում) էր:
Նրա բոլոր հույսերը սուզվում (սուզվում, խորտակվում,ընկղմվում) էին:

54.Տրված բառերն ըստ հոմանիշության բաժանի´ր հինգ խմբի:

Մնացուկ, ոստ, մնացորդ, շյուղ, թափոն, մառան, նկուղ, կասկած, թերմացք, նախատինք, տարակույս, պարսավանք, հանդիմանություն, տարակուսանք, շտեմարան, երկմտություն, թափթփուկ, շիվ, կշտամբանք, ճյուղ, ավելցուկ, անարգանք:

մնացուկ-մնացորդ-թերմացք-ավելցուկ-թափոն-թափթփուկ

ոստ-ճյուղ-շիվ-շյուղ

մառան-նկուղ-շտեմարան

կասկած-տարակույս-տարակուսանք-երկմտություն

նախատինք-պարսավանք-հանդիմանություն-անարգանք-կշտամբանք

55.Սխալ կամ ոչ տեղին գործածված բառերը գտի´ր և ուղղի´ր՝ դրանց հոմանիշները գրելով:

Մի նոր աշակերտ կա մեր դասարանում:

Հիվանդին լավ զննիր , որ շուտ լավանա:

Տարվա վերջին մի անակնկալ էլ կար:

Մատանու ակը գլորվեց մինչև անծանոթի կոշիկն ու կանգ առավ

Քննարկվող հարցեր․

1․ Որո՞նք են երկարության չափման միավորները։

2․ Որո՞նք են զանգվածի չափման միավորները։

3․ Որո՞նք են ժամանակի չափման միավորները։

4․ Որո՞նք են արագության չափման միավորները։

1) Առաջադրանքներ․

5 դեցիմետր 30 սանտիմետրը արտահայտիր սանտիմետրերով: 80

3 կմ4 մ2դմ-ն արտահայտիր դեցիմետրերով: 30042

4 տ 3ց 5 կգ –ը արտահայտիր կլիլոգրամներով: 4305

6 ժ 36 րոպեն արտահայտիր րոպեներով: 396

9 ր 20 վ արտահայտիր վայկյաններով: 560

Քանի՞ ժամ է 5օր 6ժամը։ 126

2) Քանի՞ անգամ է 50 գրամը փոքր 1 տոննայից։

200

3) Հաշվե՛ք․

8 մ 3 սմ 1 մմ + 20 սմ 9 մմ =8մ 24սմ

1 կմ 300 մ + 8 կմ 4 մ 30 սմ=9կմ 304մ 30սմ

1 տ 3 ց 4 կգ + 10 տ 30 կգ=11տ 3ց 34կգ

8 ց 39 կգ + 1 տ 9 ց 70 կգ=2տ 8ց 9կգ

3 ժ 20 ր 30 վ + 50 ր 30 վ=4ժ 11ր

Կոմիտաս վարդապետը հայտնի էր իր գեղեցիկ ձայնի համար, ծնվել է 1869 թվականին. գնացել է Գևորգյան Ջեմարան՝ հայերեն սովորելու և կրդվելու համար։ Եղել է Բեռլինում և Փարիզում։
Եվ նա եղել է երաժշտական ​​խմբում, որտեղ իր խմբի հետ հանդես է եկել Էջմիածնում, Իգդիրում,
Թիֆլիսում, Բաքվում և Երևանում:

Օրինակ՝

835:4=208(3 մն.)

– 8 3 5 4 Ստուգում՝

8 2 0 8 208×4+3=832+3=835

– 3 5

3 2

3

974:9=

– 9 7 4 9 Ստուգում՝ 108×9+2=974

9 1 0 8

– 0 7 4

7 2

2

740:13=

– 7 4 0 1 3 Ստուգում՝ 13X56+112

6 5 5 6

– 9 0

7 8

1 2

5437:66=

– 5 4 3 7 6 6 Ստուգում՝ 82X66+25=5

5 2 8 8 2

– 1 5 7

1 3 2

2 5

2․Լրացրե՛ք աղյուսակը․

Բաժանելի 593 845 7160 1372 2856

Բաժանարա

ր 35 64 49 93 57

Թերի

քանորդ 16 13 146 14 50

Մնացորդ 33 13 6 70 6

3․ Գտի՛ր․

● Գտիր 6257 թիվը 10-ի բաժանելիս ստացվող մնացորդը։

● 7

● Գտիր 537 թիվը 100-ի բաժանելիս ստացվող մնացորդը։

● 37

● Գտի՛ր 4639 թիվը 10-ի բաժանելիս ստացված մնացորդը:

● 9

● Գտի՛ր 3189 թիվը 100-ի բաժանելիս ստացված մնացորդը:

● 89

● Գտի՛ր 2639 թիվը 1000-ի բաժանելիս ստացված մնացորդը:

● 639

● Գտիր 8529 թիվը 10-ի բաժանելիս ստացված մնացորդը։

● 9

● Գտիր 85449 թիվը 100-ի բաժանելիս ստացված մնացորդը։

● 49

● Գտիր 8369 թիվը 1000-ի բաժանելիս ստացված մնացորդը։

● 369

4. Լարի առաջին կտորը երկրորդից երկար է 6 անգամ, իսկ երկրորդ կտորը երրորդից կարճ է 4 անգամ։ Որքա՞ն է այդ լարերի երկարությունների գումարը, եթե երրորդ լարի երկարությունը 96մ է։

96:4=24 (2)

24×6=144 (1)

144+96+24=264

Կատարելով դիտարկումներ  կհամոզվեք, որ նյութերը հանդես են գալիս տարբեր վիճակներում։ Որոշ նյութեր սովորական պայմաններում հեղուկ վիճակում են, մյուսները՝ գազային, երրորդները՝ պինդ։ Կախված պայմանների փոփոխությունից՝ նրանց վիճակները կարող են փոփոխվել:

Օրինակ՝ ջուրը տնային պայմաններում հեղուկ վիճակում է, սառեցնելիս հեղուկ վիճակից վերածվում է պինդ վիճակի՝ սառույցի, իսկ տաքացնելիս՝ գազային վիճակի՝ գոլորշու: Սառույցը ջրի պինդ վիճակն է, իսկ գոլորշին՝ գազային: Ոսկին սովորական պայմաններում պինդ վիճակում է, շատ բարձր ջերմաստիճանում հալվում է և վերածվում հեղուկի, իսկ ջերմաստիճանն ավելի բարձրացնելու դեպքում սկսում է եռալ և վերածվել գազի։
Նյութը, կախված պայմաններից, հիմնականում լինում է պինդ, հեղուկ կամ գազային վիճակում։
Դիտարկենք տարբեր մարմիններ և պարզ փորձեր կատարելով, ծանոթանանք դրանց որոշ հատկություններին։
Վերցնենք ապակուց, երկաթից և պղնձից պատրաստված ձողեր, որոնք սովորական պայմաններում պինդ վիճակում են։ Դժվար չէ համոզվել, որ այդ նույն պայմաններում ինչ դիրքով և որտեղ էլ դնենք այդ ձողերը, դրանք կպահպանեն իրենց ձևն ու ծավալը։
Պինդ մարմինները պահպանում են իրենց ձևն ու ծավալը։
Սա պինդ մարմինների հատկություններից է։
Այժմ դիտարկենք հեղուկները։ Վերցնենք 50 մլ ծավալով որևէ հեղուկ, օրինակ՝ մասուրի հյութ, և լցնենք բաժակի մեջ։ Նա կընդունի բաժակի ձևը։ Եթե լցնենք մեկ այլ անոթի մեջ, ապա կընդունի այդ անոթի ձևը, բայց նրա ծավալը կրկին կմնա 50 մլ։ Դա նշանակում է, որ մի անոթից այլ անոթ տեղափոխելիս հեղուկի ծավալը պահպանվում է, բայց ձևը փոխվում է՝ ընդունում է այն անոթի ձևը, որտեղ լցված է:
Հեղուկները պահպանում են իրենց ծավալը, բայց ձևը՝ ոչ։ Սա հեղուկների հատկություններից է:
Դիտարկենք գազային վիճակում գտնվող նյութերից օրինակ՝ օդի նմանատիպ հատկությունը: Եթե օդով լի գնդակը սեղմենք, ապա նրա ձևը կփոխվի, և բնականաբար այդ նույն ձևը կստանա նաև նրանում եղած օդը: Եթե գնդակի ծավալը փոքրացնենք՝ նրա մի մասը սեղմելով, ապա այդ նույն ծավալը կստանա նաև նրանում եղած օդը: Դժվար չէ հետևություն անել, որ գնդակի մեջ լցված օդն ընդունում է տվյալ գնդակի ձևն ու ծավալը: Գնդակի ձևի ու ծավալի փոփոխությունից փոփոխվում են նաև նրանում եղած օդի ձևն ու ծավալը:
Գազերը չեն պահպանում ոչ իրենց ձևը, ոչ ծավալը և զբաղեցնում են իրենց տրամադրված ողջ տարածքը։
Սա գազերի հատկություններից է:

Առաջադրանք 1

Թվարկե՛ք 2–ական նյութ, որոնք սովորական պայմաններում հետևյալ վիճակներում են.

ա) պինդ – արծաթ, պղինձ

բ) հեղուկ – ջուր, հյութ

գ) գազային – օդ, գազ

Առաջադրանք 2

Թվարկե՛ք առնվազն 5 նյութ, որից կարելի է բաժակ պատրաստել։

Կավ, ոսկի, արծաթ, պղինձ, ապակի

Առաջադրանք 3

Առանձնացրեք ստորև տրված նյութերը և տեղադրեք աղյուսակի համապատասխան սյունակներում`

պինդ — պղինձ, ոսկի, ապակի, փայտ, պողպատ, արծաթ

հեղուկ — ջուր, կաթ, նավթ, ջրածին

գազային — թթվածին, գոլորշի

Պղինձ, ջուր, կաթ, նավթ, ոսկի, ապակի, թթվածին, գոլորշի, ջրածին, փայտ, պողպատ, արծաթ: